29 februari, A-LAB, Amsterdam.
Workshop door: Geert van de Wetering, tekst: Marijn Joop
Dit is een verslag van de vierde bijeenkomst, op 8 februari 2020, van het workshopprogramma dat door Stichting Podcastnetwerk in samenwerking met het Letterenfonds werd georganiseerd. De workshop werd gegeven door journalist en podcastmaker Geert van de Wetering. Deze bijeenkomst stond in het teken van geluidsmontage en audio design.
Geert van de Wetering is journalist, regisseur en audiomaker. Hij maakt radiodocumentaires en -reportages, en samen met sociaal psycholoog Daniëlle Emans de podcast ‘De Kostgangers’. Bij het maken van deze podcast vertrekken ze steeds vanuit gedeelde interesse voor de menselijke ervaring – of dat nu is in de wereld van de economie, kunst of de exacte wetenschap.
Deze vierde bijeenkomst van het workshopprogramma draaide om techniek. Aan de hand van voorbeelden, technische instructies en praktische tips werden de deelnemers ingewijd in de wereld van sound design en montage.
De magie van de montage
De rol die audiomontage speelt in het productieproces van jouw podcast is erg afhankelijk van het soort podcast dat je maakt. Wanneer je bijvoorbeeld een ‘chatcast’ maakt is er veel minder noodzaak voor nabewerking dan wanneer je een reportage maakt. In beide gevallen hebben we het nog steeds over een relatief eenvoudig montageproces. Dat ligt anders wanneer je een audiodocumentaire of – zoals in het geval van de deelnemers – een audiodrama maakt. In dat geval is montage veel meer dan alleen het verwerken van je materiaal tot een prettig te beluisteren geheel.
In zo’n podcast verwerk je naast gesproken woord bijvoorbeeld ook muziek en geluidseffecten in je productie. De functie van muziek en geluidseffecten is het vertellen van details zonder deze te benoemen. Daarnaast kan met muziek en geluidseffecten bijvoorbeeld een omgeving of locatie worden gecreëerd. Ook zijn muziek en geluidseffecten een erg populaire manier om bij de luisteraar – bewust dan wel onbewust – een bepaald gevoel van spanning te laten ontstaan.
Montage is niet alles
In de montage kan een hele hoop, van geluiden toevoegen om een setting te simuleren tot het rechttrekken van kleine oneffenheden in de audio. Let wel: montage is natuurlijk niet alles. Om de podcast goed te kunnen laten klinken is het van belang om ervoor te zorgen dat de audio waarmee je werkt goed is opgenomen. Zorg er dus voor dat je materiaal fijn is om naar te luisteren. Houd ook rekening met de locatie. Als je een stem in een bepaalde setting wilt plaatsen, is het handig die in een vergelijkbare omgeving op te nemen.
Voorbeeld: Je laat de hoofdpersoon een gesprek voeren in een tram. Probeer dit gesprek dan ook in een tram op te nemen. Wanneer je iets bijvoorbeeld in een studio of geïsoleerde ruimte opneemt klinkt dit anders dan het geluid in een daadwerkelijke tram.
Voor een uitgebreide uitleg over het opnemen van audio zie het verslag van de workshop ‘geluiden vangen’.
Hoe te beginnen?
Alle begin is moeilijk, dat geldt ook voor podcastmakers. Wanneer je nog weinig ervaring hebt met audiomontage kan het programma waarmee je gaat werken heel intimiderend zijn. In de meeste audiobewerkingsprogramma’s heb je de mogelijkheid om te werken met meerdere ‘sporen’, zo ook in het programma Hindenburg dat tijdens deze workshop als voorbeeld werd gebruikt. Audiosporen (in het Engels: tracks) zijn de verschillende lagen waarin je audio opbouwt. De sporen stellen je instaat om de montage goed te ordenen, dus zorg ervoor dat je ze goed benut.
Sporen zijn erg handig om overzicht te bewaren in je montage. Zo kun je ervoor kiezen om je materiaal in categorieën te verdelen en al deze categorieën hun eigen spoor te geven. Denk hierbij aan: muziek; achtergrondgeluid; geluidseffecten; voice-over en sprekers.
Zorg ervoor dat je de basisfuncties van je montageprogramma leert kennen. Belangrijke functies zijn:
Importeren / Import
Splitsen / Split
Verplaatsen / Move
Inkorten / Shorten
Volume / Volume
Exporteren / Export
Het is raadzaam om de basis van de software te leren kennen door bijvoorbeeld een uitlegvideo te kijken op YouTube. Deze zijn makkelijk te vinden door te zoeken op de naam van de software in combinatie met trefwoorden als ‘basics’ en ‘tutorial’. Ook zoeken op de naam van de software in combinatie met bovenstaande termen kan erg van pas komen als je er even niet uitkomt.
Met deze basiskennis op zak kun je beginnen aan het maken van een geraamte voor je montage. Dit doe je door stukken dialoog en/of monoloog die je wilt gaan gebruiken te importeren. Deze plaats je op het daarvoor bestemde spoor in de volgorde waarin je het verhaal wilt vertellen. Indien dit je ruwe materiaal is, kort je deze in tot het punt waar je het fragment wilt laten beginnen en eindigen.
Hoe maak je er een mooi geheel van?
Zorg ervoor dat je de fragmenten niet direct laat beginnen met stemgeluid. Door de fragmenten aan de voor- en achterkant een beetje ruimte te geven houd je meer ruimte in je montage. Daarbij klinkt de overgang dan minder abrupt en natuurlijker. Een overgang kan op verschillende manieren gemaakt worden. Dit kan in de montage met behulp van toepasselijke fragmenten, geluidseffecten of muziek, maar een overgang kan ook in de opname zelf al ontstaan. Afhankelijk van de context kun je verschillende overgangen toepassen.
Voorbeeld 1 Je hebt twee fragmenten waarin een historicus iets vertelt over de Cubacrisis. Dan kun je daartussen een toepasselijke quote van John F. Kennedy plaatsen om de informatie te illustreren.
Voorbeeld 2 Je hebt twee fragmenten waarin een personage op locatie iets vertelt over een hond. Dan kun je daartussen het geblaf van een hond plaatsen om de fragmenten in elkaar over te laten gaan.
Voorbeeld 3 Je hebt twee fragmenten waarin een persoon een emotioneel relaas houdt. Dan kun je een stukje pianomuziek laten opkomen, dat eventjes laten spelen en dan weer laten vervagen terwijl de persoon in kwestie diens verhaal hervat.
Om een overgang soepel en natuurlijk te laten verlopen wordt er in de montage veel gebruik gemaakt van in- en uitfaden. Wanneer je wilt dat een geluid langzaam duidelijker hoorbaar wordt kun je deze laten infaden. Dit is met name zinvol bij achtergrondgeluid, bij spraak is iemand beter verstaanbaar wanneer er geen gebruik wordt gemaakt van een fade. Indien de spraak wordt ondersteund door muziek is het belangrijk dat de muziek niet op vol volume staat, zodat de spraak duidelijk hoorbaar blijft. Dit kan worden gedaan met behulp van een fade of ‘ducking’. Ducking houdt in dat één fragment op een bepaald punt geleidelijk zachter gaat klinken, en wanneer het fragment weer belangrijk is geleidelijk harder gaat klinken.
De afwerking
Wanneer de podcastaflevering naar tevredenheid is gemonteerd is het zaak om er een mooi geheel van te maken door de verschillende fragmenten goed op elkaar af te stemmen. Dit heet afmixen. Bij het afmixen van je podcastaflevering zorg je ervoor dat je geluid consequent ongeveer even hard klinkt. Let hiervoor op de volumemeter. De volumemeter wordt aangeduid in dB (decibel) en is een bewegende balk met de kleuren groen, geel en rood. Deze meter geeft weer wat het volume van de audio is, die op dat moment wordt afgespeeld. Ook staan hierbij getallen aangegeven beginnend bij omstreeks -54dB en eindigend bij 0db. De meter is tot -18dB groen gekleurd. Tussen -18dB en -6dB heeft de balk de kleur geel en tussen de -6dB en 0dB is deze rood. Het is verstandig om alle fragmenten op de voorgrond rond de -6dB af te stellen. De achtergrondgeluiden moeten zo worden afgesteld dat deze nooit het voorgrondgeluid overstemmen.
Nadat de podcastaflevering zo is afgemixt dat deze constant ongeveer even hard klinkt is het belangrijk om het audiobestand te exporteren. Dit werkt in elk programma net iets anders. Als je er niet uitkomt kun je het best even op internet zoeken op de naam van het programma plus ‘export’.
Soundscape
Om een podcast in de montage nog meer kleur te geven kun je gebruikmaken van een soundscape. Het idee achter een soundscape is om een omgeving op te bouwen uit verschillende doorlopende geluiden.
Voorbeeld Stel een scene in je verhaal speelt zich af in een koffiezaak. Dan kun je een soundscape creëren door geluiden toe te voegen van geroezemoes, gerinkel van kopjes en een koffiezetapparaat.
Het is aan te raden om onder een soundscape ook achtergrondmuziek toe te voegen om de verschillende geluiden beter bij elkaar te laten klinken. Met deze soundscape kun je dingen verbeelden die je niet hoeft te laten zien. Dit kan heel letterlijk zoals in het voorbeeld, maar ook heel symbolisch.
Voorbeeld Tijdens de workshop liet Geert een fragment horen uit zijn podcast: De lotgevallen van generaal Gé. Hierin hoor je hoe een groep militairen in een kelder iemand ondervraagt. Als achtergrondgeluid heeft Geer hier wolvengehuil aan toegevoegd. Dit staat symbool voor hoe een wolvenroedel zich massaal op een enkele prooi kan storten.
Ook kun je muziek zo vervormen dat het bijdraagt aan de sfeer van je podcast. Dit doe je door middel van ‘time stretching’. Met time stretching kun je muziek anders laten klinken door deze een klein beetje te versnellen of te vertragen terwijl de toonhoogte hetzelfde blijft. Een versnelling geeft een gevoel van opgetogenheid terwijl een kleine vertraging een heel somber of onheilspellend gevoel kan oproepen.
Muziekrechten: hoe zit dat eigenlijk?
De meeste muziek valt onder het auteursrecht. Dit houdt in dat het niet zonder toestemming van de maker mag worden gereproduceerd. Gelukkig zijn er legio opties om toch geschikte muziek te vinden en te gebruiken in je podcast zonder auteursrechten te schenden
Creative Commons – Als je op het internet op zoek gaat naar zogeheten ‘no copyright music’ kom je al snel uit bij muziek waarvan de rechten worden verleend onder een ‘Creative Commons’ licentie. Dit houdt in dat de maker de muziek beschikbaar heeft gesteld voor verspreiding, zonder zelf de rechten erover te verliezen. Veelal vragen de makers van deze muziek een vermelding in de credits van het product of een kleine vergoeding. De precieze voorwaarden variëren per muzieknummer, maar staan meestal ergens in de beschrijving vermeld. In sommige gevallen zijn er zelfs helemaal geen voorwaarden of mag de muziek wel worden gebruikt maar niet voor commerciële doeleinden.
Publiek Domein – Werk in het publieke domein mag je gratis gebruiken. Op werk in literatuur, wetenschap of kunst waarvan de makers bekend zijn zit in principe tot en met 70 jaar na de dood van de maker(s) auteursrecht – je mag het werk dan dus niet gebruiken zonder (prijs)afspraken te maken over dit gebruik. Dat geldt voor muziek dus ook. Na die periode mag het werk wel worden gebruikt – het werk behoort dan tot het publieke domein. De meeste muziek in het publieke domein is klassieke muziek (vanwege die periode van 70 jaar na overlijden van de maker(s)).
Licenties – Mocht je echt per se dat ene nummer van je favoriete artiest willen gebruiken, dan is dat in theorie ook mogelijk. Hiervoor zul je een licentie moeten aanschaffen. Dit gaat in Nederland altijd in onderhandeling met Buma Stemra.
Een aantal bruikbare links
Muziek:
https://www.freemusicarchive.org
https://www.youtube.com/audiolibrary/music
Geluidseffecten
https://www.youtube.com/audiolibrary/soundeffects
Licenties
https://www.bumastemra.nl/wp-content/uploads/2019/04/BST.432.0419.02-tarief-Podcasts.pdf
Ten slotte
De deelnemers hebben deze workshop de informatie van Geert ook in de praktijk gebracht. Zo kregen zij een spoedcursus audiomontage met een aantal handige tips en tricks die zij vervolgens hebben toegepast. Ook werd er gebrainstormd over eventuele audio bij de verhalen die de deelnemers in tijdens en naar aanleiding van de vorige workshop hebben geschreven.
Geert ondersteunde zijn verhaal met voorbeelden, veelal uit zijn eigen werk. Hieronder een kort overzicht met links naar een aantal van zijn producties die hij met zijn zakenpartner Danielle maakten als De Kostgangers:
Allen voor één en een paar voor zichzelf
De lotgevallen van generaal Gé
Blog Geert van de Wetering: http://waacco.nl/blog/